Month: August 2023

A	ا	av, nav, ba	ئاڤ، ناڤ، با
B	ﺏ	bab, bilind, barrove (bahoz)	باب، بلند، باڕۆڤه‌ (باهۆز)
C	ﺝ	car, cîran, cêrr (cerr)	جار، جیران، جێڕ (جه‌ڕ)
Ç	چ	çav, çem, çirîsk; çend, çar	چاڤ، چه‌م، چریسک؛ چه‌ند، چار
D	ﺩ	didan (diran), deng, dav	ددان (دران)، ده‌نگ، داڤ
E	ە	em, ev, ez	ئه‌م، ئه‌ڤ، ئه‌ز
Ê	ێ	dirêj, êm	درێژ, ئێم
F	ﻑ	filan, fîstan, fanos	فلان، فیستان، فانۆس
G	ﮒ	genim, gund, gul	گه‌نم، گوند، گول
H	ﻫ	heval, hemî, hiş	هه‌ڤال، هه‌می، هش
Ḧ (ح)	ح	Ḧesen, ḧeft, ḧelandin, ḧeram, ḧekîm	حه‌سه‌ن، حه‌فت، حه‌لاندن، حه‌رام، حه‌کیم
I	–	iro (îro), illeh (îlleh), birin, mi (min)	ئرۆ (ئیرۆ)، ئڵه‌ه (ئیڵه‌ه)، برن، م (من)
Î	ﯼ	îşella (inşellah)	ئیشه‌ڵا (إن شاء الله)
J	ﮊ	jehr, hijmar (hejmar)	ژه‌هر، هژمار (هه‌ژمار)
K	ﮎ	kêm, kadîn, kengî, kafir	کێم، کادین، که‌نگی، کافر
L	ﻝ, ڵ	lal, lez, li malê, welat, sala borî	لال، له‌ز، ل مالێ، وه‌لات، سالا بۆری
M	ﻡ	mam, milet, mirov, mest, mist, mast	مام، مله‌ت، مرۆڤ، مه‌ست، مست، ماست
N	ﻥ	nan, nerm, noke (niha)	نان، نه‌رم، نۆکه‌ (نها)
O	ۆ	ode, gotin, bo (ji bo)	ئۆده‌، گۆتن، بۆ (ژ بۆ)
P	پ	pênc, pîvok, req, perde, pez, piling	پێنج، پیڤۆک، ڕه‌ق، په‌رده‌، په‌ز، پلنگ
Q	ﻕ	qalind, beq, aql	قالند، به‌ق، ئاقل
R	ڒ, ﺭ	req, reş	ڕه‌ق، ڕه‌ش
S	ﺱ	ser, sêv, sed, sade	سه‌ر، سێڤ، سه‌د، ساده‌
Ş	ﺵ	şeş, şehîd	شه‌ش، شه‌هید
T	ﺕ	te, tû, temam, tifek, teng, tep	ته‌، توو، ته‌مام، تفه‌ک، ته‌نگ، ته‌پ
U:	ﻭ	tu, umêd, umet	تو، ئومێد، ئومه‌ت
Û	ﻭﻭ	bwîk=bûk, zwî=zû, dwîr=dûr	بویک=بووک، زوی=زوو، دویر=دوور
V:	ڤ	van, ev	ڤان، ئه‌ڤ
W:	ﻭ	we, ew, dîwar	وه‌، ئه‌و، دیوار
X	ﺥ	xwe, rex, text	خوه‌، ڕه‌خ، ته‌خت
Ẍ (Ğ, غ):	ﻍ	aẍa, ẍerb, ẍerîb, ẍezal	ئاغا، غه‌رب، غه‌ریب، غه‌زال
Y:	ﯼ	yazde, yêt me (yên me)	یازده‌، یێت مه‌ (یێن مه‌)
Z:	ﺯ	zengîn, zebeş	زه‌نگین، زه‌به‌ش
’ (eyn, ع):	ع	’ewr, ’esman, se’et	عه‌ور، عه‌سمان، سه‌عه‌ت

Agirî bajarekî Serhedê ye. Bajarê Agirî navê xwe ji çiyayê Agiriyê digire. Ji ber ku Çiyayê Agiriyê di demên kevnar de çiyayekî volkanîk bû, ev nav lê hatiye kirin. Gelên li nêzî Çiyayê Agiriyê dijîn navên cuda li çiyê kirine. Ermenî ji Çiyayê Agiriyê re dibêjin Ararat, faris dibêjin Kuhî Nûr û ereb dibêjin Cebel el Haris. Tirkan jî ji ber peyva kurdî “Agirî” navê bajêr kiriye “Ağrı”. Nayê zanîn ka tirkan bi çi mebestê navê “ağrı” (êş) li bajêr û çiyê kiriye.

Dîroka bajarê Agiriyê digihîje heya 1300 sal beriya zayînê, dema hûriyan. Ji ber ku hûrî pêşiyên kurdan in, niştecihên herî kevn ên bajêr wekî kurd tên zanîn. Agirî yek ji bajarekên herî sar ên Kurdistanê ye. Şeş mehên salê berf li erdê heye û heya nîsanê berf nahele. Lê di nîsanê de berf hêdî hêdî dihele. Havînên Agiriyê hênik in.

Li Agirî û derdorên wê deştên wekî Deşta Zêdkan, Deşta Qerekose, Deşta Patnosê û Deşta Giyadînê hene. Ji bilî deştan, li Agiriyê gola Sînegê û zozanê Sînegê jî navdar in. Li Agiriyê çemên wekî Zêdkan, Şeriyan û Gelûtan jî hene. Li Agiriyê ji bilî Agiriya Mezin û Agiriya Biçûk, çiyayên wekî Hama, Kose û Tendûrek jî hene.

Agirî bajarekî kurdan e. Li Agiriyê ji bilî kurdan, hinek azerî jî dijîn. Piraniya niştecihên Agiriyê misilman in lê bi hejmareke hindik file jî hene. Ji ber ciyên turîstîk ên wekî Qesra Îshaq Paşa û ciyên xwezayî yên wekî Çiyayên Agiriyê, her sal gelek turîst tên Agiriyê. Her wiha gora Şêx Ehmedê Xanî ku li Bazîda

Agiriyê ye jî gelek turîst û dildarên kurdî ber bi xwe ve dikişîne. Ji ber ku bajarê Agiriyê û derdora wê şînahî ye, gelê herêmê debara xwe bi sewalkariyê dike.

Rojekê Silêman Pêxember banî teyrên dinyayê kir û ji wan pirsî: “Kê di nava we de bêtir emir kiriye?” Teyran lê vegerand û got: “Di Keleha Xwînê de qertelek heye, ewî ji me hemûyan bêtir emir kiriye.” Silêman, ji teyran re got: “Herin wî qertelî ji min re bînin.”

Teyrek çû û ji wî qertelî re got: “Hezretî Silêman te dixwaze.” Qertel çû ba wî. Silêman jê pirsî: “Te çend salan emir kiriye.” Qertel got: “Min sêsed salan emir kiriye.” Silêman jê pirsî: “Gelo kes heye ku ji te bêtir emir kiribe?” Qertel got: “Belê di Keleha Xeyberê de qertelek heye, bi emir ji min mezintir e, pîrê me qertelan e.”

Silêman şande pey wî qertelî. Qertelê Xeyberê hate ba Silêman û jê re got ku çarsed salan emir kiriye. Silêman jê pirsî: “Di dinyayê de te çi dîtiye û çi ket serê te?” Qertelê Xeyberê got: “Di ciwaniya xwe de, rojekê ez bi hewa ketim û gelek bilind firiyam. Dinya li ber çavên min bûbû wek hêkekê. Min xwe li ser behrê tezand. Min dît ku di nav behrê de tiştekî spî diçirise. Min xwe ji jor de berda xwar. Ew tişt qesrek bû; kevirekî qesrê zêr e, û ê din zîv e. Min lê danî û ez li ser banê qesrê rûniştim. Mirovekî pîr jê derket, hêştirek anî û danî ber min. Çend rojan min mijûliya xwe pê kir, hêştir xwar û ez vegeriyam malê.

Ez du sed salan mam û dîsa çûm û li ser banê wê qesrê veniştim. Kalo çûbû rehmetê. Kurê wî bi der hat, ji min re karikek anî. Min ew xwar û ez jê vegeriyam. Sed salên din ketin navê. Min dîsan qesta qesrê kir û ez çûm e. Kurik jî emrê Xwedê kiribû. Nevîkî kalo hebû.

Lawik gava çav bi min kir rahişte tifinga xwe û kir ku min bikuje, min da xwe û ez revîm. Ya hezretî Silêman, tiştê ku di dinyayê de min dîtiye ev e. Tama mirovan ji dinyayê re nemaye.”

Ji Kovara Ronahî